Manga
Etimoloji:
“Manga” basitçe “çizgi roman” ya da “karikatür” olarak çevrilebilir ya da sözlük anlamı ile “tasarlanmamış resimler” olarak tanımlanabilir. Bu terim ilk olarak 1814 yılında, ünlü çizer Katsushika Hokusai tarafından kullanılmıştır. Hokusai; mitoloji, tarih ve günlük yaşamla ilgili resimlerinden oluşan üç kitaplık çalışmasını manga olarak tanımlamıştır. Bu sözcük, serbest akım kompozisyon ve farklılık sitilinin duygusunu ifade etmeyi amaçlamıştır. Ayrıca Çince ve Korece'de de aynı karakterlerle yazılır, ama farklı okunur. Başta tomar ve çizimler için kullanılan bu sözcük, batının “çizgi romanları” ya da “karikatürleri” yerine kullanılmaz.
“manga” kelimesindeki “man” ideogramı “genişleyen” ve “su” parçalarından oluşur. Başta “sel gibi akmak” anlamına gelirken sonraları “değişmezlik”, “acımasızlık” veya “karışıklık” anlamlarını aldı. Çağrışımlar sonucu zamanla anlamı “istemsiz” ve “rasgele” olarak değişti. Manganın anlamının “sorumsuz resimler” olduğu yolunda süregelen bir söylenti vardır. Kaynağı büyük ihtimalle McCarthy (1993) olan bu söylenti tamamen yanlıştır.
Son zamanlarda batıda kurulan bazı şirketler adlarının içinde “manga” sözcüğünü kullanıp, bu sözcüğü batı ile ilgili bir bağlamda kullananlara karsı bazen yargı süreci bile başlatmışlardır. “Manga” sözcüğü bu şirketler açılmadan yıllar önce İngilizceye girdiği, hatta dergi ve haber grubu adları gibi çeşitli yerlerde kullanıldığı için bu tür davalar açmak yersizdir.
Geçmiş:
Bir 12. yy çizimi olan chojuu giga (sıçrayıp oynayan hayvan ve kuşların çizimleri) Japon manga geleneğinin ilk ürünü sayılır. Şen bir yaklaşımla, hayvanlara insan ve bodhisattva tavırları yakıştıran bu yapıt, Shingon Budist keşişi Toba tarafından çizildi.
Çağdaş manga, “Zenga” (Zen keşişlerince aydınlanma için kullanılan karikatürler) , “Toba-e”, “Ootsu-e” (yapıldıkları yer ile adlandırılan popüler komik çizimler) , “kyouga” (“çılgın resimler”, garip olayların görüntüleri) ve “shunga”yı (“bahar resimleri”, erotik tahta blok baskıları) kapsayan Japon görsel geleneği tarafından oluşturulmuştur.
19.yüzyılda ukiyo-e’ nin yeniden belirdiği görülmüş ve “tanuki-e” ve "namazu-e” (“kedibalığı resimleri”) gibi yergili çizimler ortaya çıkmıştır. Kedibalığı, depremler ve büyük sosyal değişimlere bir gönderme olarak kullanılmıştır. Punch dergisi özellikle, 1862 yılında Japon versiyonunun çıkmasıyla etkili olmuştur. “ponchi-e” sözcüğü Avrupa stili karikatürleri tanımlamak için ortaya çıkmıştır. Punch türünden olan Japon yayınlarından biri 1877’de yayınlanan Marumaru Chinbun idi. Burada bazı batı çizim yöntemleri ve konuşma balonları kullanılmıştır. Yazılı konuşmalara ilk yer veren 4 karelik karikatür 1902 yılında yayınlanmıştır. Bundan sonraki büyük etki ise 1920 yılında olan ve pek çok Japon çizeri de etkileyen Amerikan çizgi roman dergisi patlamasıdır.
Manga yapıtları, 50’lerin başlarında Tezuka Osamu çizgi roman dergileri için çizmeye başlayana kadar bugünkü kadar tutulmuyordu. Tezuka, en etkili teknikleri araştırarak Japonya’nın ve diğer yerlerin sanatsal geleneklerini denedi. Özellikle sinemayla ilgilendiğinden tüm yapıtlarının gelişmiş sinemasal bir anlatımı vardır. Tezuka’nın animasyona olan ilgisi sitiline bir derinlik katmıştır. 60’ların sonlarına doğru Disney stüdyolarında çalışmıştır. (Disney’ in 1994 filmi Lion King’in aslında Tezuka’nın 1960’lardaki mangası “Jungle Emperor”un bir taklidi olduğu düşünülmektedir.) Tezuka, Disney’in estetiğini tıpa tıp kopyalamaktan çok karakterler ve tutumlu bir anlatım arasındaki ilişkiyi anlamaya çalışmıştır. Başarısı yeni farklı bir görsel anlatıma önderlik etmiş, manga endüstrisinin hızlı gelişimi için bir yol açmıştır. 60 ve 70’lerin pek çok seçkin çizeri Tezuka’nın eski yardımcılarındandır.
Japonya dışında:
Japon mangaları tüm asyada kabullenilmiştir. Tayvan’da manganın popülaritesini ucuz, kolay edinilen ve aslına çok yakın, kaçak çevrilmiş mangaların artışı sağlamıştır. Üstünkörü çeviriler ve sansür, alıcıların ilgisini azaltacak hiçbir etki yaratmamıştır. Tayvan ve benzer durumdaki diğer Asya ülkelerinde 1992’de manga korsanlığına getirilen yasak, korsanları hemen tercüme haklarını satın almaya ve kendilerini yasallaştırmaya itmiştir. Bugün Tayvan’da manga, kendini bu işe adamış pek çok kitapçı ve kütüphanelerle yükselmektedir. Shoujo-manga, doujinshi ve tutkulu Japon çizerleri (CLAMP gibi) önemli destekçilere sahiptir. (söylenenlere göre zorunlu askerlik nedeniyle seinen-manga daha az tutulur) Yerel manga pazarında çalışmaları Japonca’ya çevrilmiş olan Tsai chih Chung ve Chen Wen gibi bazı yetenekli mangakalar ortaya çıkmıştır. Bazı Tayvanlı mangakalar ise artık yalnızca Japon dergileri için çalışmaktadırlar.
Yıllardır Hong Kong’da manga haberleri, çeviriler ve tutkulu çizerlerin yapıtlarının bir çoğunun çevirisini yayınlayan haftalık Family Comics dergisinin, 1993 yılında yayınını durdurmasıyla Japon manga hakları için çılgın bir kapışma başladı. Günümüzde, manga çevirilerinin maliyeti ve kalitesi arttı ve manga çevirisi büyük bir iş alanı oldu. Dragonball ve Slam Dunk gibi asyanın her yerinde tanınan Shounen-mangalar özellikle Hong Kong’da çok tutuluyorlar.
Japon mangaları ve dergileri Güney Kore'de de hızla yaygınlaşıyor. Japon mangası çevirisi için ödenen telif hakkı ücretleri sayesinde Koreli manga korsanları da son günlerde yok oldular. Kore pazarında şu an Shounen-manga dergilerinin iki katı kadar Shoujo-manga dergisi bulunuyor. Dövüş sanatı manga dergileri de tutuluyor.
Tayland, Endonezya ve Malezya’da 60'lı yıllarda çıkan bir çok manga çevrilmiştir. Japonca asılları ve Çince’ye çevrilmiş basımları da Malezya’nın büyük şehirlerinde bulunabilir. Doraemon gibi birçok çocuk mangası Malayca’ya çevrilmiştir. Yine de cinsellik ve şiddet içeren mangalar kolay kolay bulunamamaktadır. Singapur’da Japonya’dan getirilen dergilerin bazı sayfaları sansür yasaları gereğince çıkarılır.
Manga batıdaki bir çok ülkede de okuyucu bulmaya başladı. Birçok durumda, batılı okurlar manga ile anime yolundan tanışmışlardır. Şu sıralar, mangalar özellikle bazı yapıtların iyi sattığı İspanya, Fransa ve İtalya’da oldukça popüler. ABD’de, son 10 yılda çevrilmiş mangalar çizgi roman dükkanlarında azar azar kendilerini göstermeye başlamıştır. Bunlar genelde Japonca’da “manga” değil, “honyaku komikkusu" (“çeviri çizgi roman”) ya da "eigo-ban" (İngilizce basım) denilen 30 sayfalık kitaplar biçiminde çıkarılıyor. Adam Warren ve Ben Dunn gibi çizgi roman çizerleri animeyi esin kaynağı etmişlerdir. Hatta Adam Warren, Dirty Pair ve Bubblegum Crisis animeleri için izinli uyarlamalar yapmıştır. Bazı Amerikan manga severler anime doujinshiler çizmiş ve bunları Comiketlerde satmışlardır. Çok satan bazı Amerikan çizgi romanları da manga’nın bazı görselliklerini yüzeyselce kullanmaktadırlar.